Bức ảnh huyền thoại
Năm 1966 sau khi xem bức ảnh O du kích nhỏ được
trưng bày trong triển lãm ảnh toàn quốc nhà thơ Tố Hữu đã viết bốn câu thơ:
"O du kích nhỏ giương cao súng
Thằng Mỹ lênh khênh bước cúi đầu
Ra thế! To gan hơn béo bụng
Anh hùng đâu cứ phải mày râu!".
"O du kích nhỏ" là tác phẩm ảnh đen trắng khổ dọc
của nhà báo Phan Thoan (nguyên phóng viên Báo Hà Tĩnh). Bức ảnh
miêu tả nữ dân quân đội mũ cối, hai tay bồng súng, áp giải một phi công Mỹ to
lớn hơn cô rất nhiều.Hình ảnh một cô gái nhỏ bé bước đi hiên ngang bên cạnh một
người lính Mỹ bị còng tay đầu cúi thấp đã gây tiếng vang lớn. Bức ảnh được xem
là nguồn động viên quân và dân miền Bắc chống lại chiến tranh phá hoại của
không lực Mỹ. Hai nhân vật trong bức ảnh là nữ du kích Nguyễn Thị Kim Lai
(ngày đó 17 tuổi, trú xã Phú Phong, Hương Khê, Hà Tĩnh) và phi công Mỹ William
Andrew Robinson (22 tuổi).
Chuyện kể về O du kích
O du
kích Nguyễn Thị Kim Lai ngày xưa giờ đã hơn 70 tuổi, sống cùng con cháu tại
ngôi nhà cấp bốn trong hẻm ở đường Xuân Diệu, phường Bắc Hà (TP Hà Tĩnh). Là
con út trong gia đình có 4 anh em ở xã Phú Phong (Hương Khê). Năm 1965 giặc Mỹ
đánh phá miền Bắc, Hà Tĩnh thời điểm đó liên tục bị máy bay Mỹ thả bom, gầm rú
ngày đêm, nhiều tuyến đường huyết mạch qua đây bị chia cắt, làng mạc tiêu điều.
Như bao người con gái khác bà Lai, lúc đó mới học hết lớp 7, đã vào đội dân
quân tự vệ của xã, tham gia trực chiến, đào hầm.
Sáng
20/9/1965, hàng chục máy bay Mỹ thả bom xuống cây cầu thuộc xã Lộc Yên, một
chiếc bị trúng đạn bốc cháy, ba phi công nhảy dù xuống vùng núi Hương Khê. Bà
Lai kể, 9h hôm sau, khi đang cùng dân quân tìm kiếm phi công Mỹ tại cánh rừng ở
xã Hương Trà, bà phát hiện ở hốc đá cách mình khoảng vài mét có tiếng động.
Tiến lại gần, bà thấy một phi công đang ngồi co ro, vẻ sợ hãi. Bà bắn liền ba
phát súng chỉ thiên và anh ta giơ tay đầu hàng.
Nghe
tiếng súng, mọi người chạy đến khống chế, trói tay phi công. Vài ngày sau,
những phi công còn lại cũng bị bắt.
Lúc ấy
bà Lai cao 1,47m, nặng 37kg, còn phi công William Andrew Robinson cao 2,2m,
nặng 120kg. Vì bà là người phát hiện đầu tiên, cũng nhỏ nhất trong tiểu đội,
nên mọi người đã để bà cầm súng giải phi công Mỹ về huyện. Trên đường về, nhà
báo Phan Thoan đã chụp lại khoảnh khắc đó.
Chuyện về những con tem thư mang hình bức
ảnh O du kích nhỏ
Năm
1967, bức ảnh được đưa lên tem thư của Bưu điện Việt Nam nhân dịp máy bay thứ
2.000 của Mỹ bị bắn rơi ở miền Bắc. Con tem này đã được gửi đi 167 nước, gồm cả
Mỹ.
Trong
những lần trả lời truyền thông, nhà báo Phan Thoan kể, ngày đó ông là phóng
viên chiến trường, được giao nhiệm vụ bám sát địa bàn huyện Hương Khê. Khi nhận
tin dân quân bắt được giặc lái Mỹ, ông đạp xe hơn 10km, tới chụp bức ảnh trên.
Bức ảnh sau đó được đăng trên nhiều tờ báo trong nước và quốc tế.
Ngày
bức ảnh lên tem, bà Lai thành nổi tiếng. Nhiều đoàn công tác tìm tới nơi bà
đang phục vụ chiến đấu để trò chuyện, phỏng vấn lấy tư liệu. Một số nhà báo
nước ngoài do không tìm được bà Lai, cho rằng bức ảnh bị dàn dựng. Sau này khi
có đài quốc tế làm phim về bà, họ mới tin.
Sau
thời gian dài công tác trong quân ngũ, bà Lai đi học nghề y tá, năm 1977 về làm
ở Viện Đông Y Hà Tĩnh, lập gia đình, sinh hai gái, một trai. Phi công William
Andrew Robinson bị bắt làm tù binh, giam giữ 2.703 ngày, đến tháng 12/1973 được
trả về nước.
Cuộc gặp gỡ sau 30 năm của những người ở
hai bên chiến tuyến
Năm 1995, đạo diễn Lê Mạnh Thích của Xưởng
phim Tài liệu và Khoa học Trung ương đến gặp, ngỏ ý muốn bà hợp tác làm bộ phim
"Cuộc hội ngộ sau 30 năm", do hãng truyền hình NHK (Nhật Bản) tài
trợ. Phim có phân cảnh bà và Robinson gặp lại nhau. Bà Lai nhận lời. Vào ngày tháng 9/1995, đang bế cháu ngồi chơi bên
nhà hàng xóm, bà nghe tiếng gọi: "Bà Lai ơi, về đi, có người nước ngoài
tới hỏi thăm". Tất tả đi về, bà thấy người đàn ông cao lớn đứng ở cổng,
sau phút định thần, bà thốt lên: "Anh Andrew Robinson".
Sau những cái ôm mừng gặp mặt, cả bà Lai và
Robinson chia sẻ, từ giây phút giáp mặt năm 1965, họ đã nghĩ sẽ không bao giờ
gặp lại. Hai người lính ở hai đầu chiến tuyến năm xưa gặp lại nhau như bè bạn.
họ kể cho nhau về cuộc sống về con cái. Và họ đều chia sẻ về ước muốn có một
cuộc sống hòa bình để khong bao giờ có bức ảnh như vậy lần thứ hai.
Tác giả Nguyễn Lan Hương
